در فضای اقتصادی امروز ایران، هر تصمیم مالی اهمیت زیادی دارد. کوچک‌ترین اشتباه می‌تواند به ضرری بزرگ تبدیل شود. شاخص‌های کلیدی عملکرد مالی (KPI) ابزارهایی هستند که وضعیت مالی شرکت را شفاف می‌کنند و به شما امکان می‌دهند تصمیم‌های دقیق‌تری بگیرید.
در ادامه، با پنج شاخص مالی مهم آشنا می‌شوید که هر مدیر شرکت کوچک باید آنها را در داشبورد مدیریتی خود بررسی کند.
۱. شاخص سود ناخالص
یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که هر مدیر باید آن را به‌طور مداوم بررسی کند، سود ناخالص است. این شاخص در واقع نشان می‌دهد که پس از کسر هزینه‌های مستقیم تولید یا خرید کالا از درآمد فروش، چه مقدار سود برای شرکت باقی می‌ماند. برای محاسبه آن، کافی است هزینه‌های فروش را از درآمد کم کرده و حاصل را بر درآمد تقسیم کنید، سپس عدد به‌دست‌آمده را در صد ضرب کنید.
کاهش حاشیه سود ناخالص معمولاً نشانه‌ی یکی از دو مسئله است: یا هزینه‌های تولید افزایش یافته‌اند، یا قیمت‌گذاری محصولات به‌درستی انجام نشده است. برای حفظ ثبات مالی، توصیه می‌شود مدیران هر ماه روند این شاخص را بررسی کنند. اگر کاهش مشاهده شد، باید عواملی مانند افزایش قیمت مواد اولیه، کاهش قیمت فروش به‌دلیل رقابت در بازار، یا اتلاف در فرآیند تولید را به‌دقت بررسی و اصلاح کنند.
چالش محاسبه
در شرکت‌های تولیدی، برای محاسبه دقیق بهای تمام‌شده باید سیستم قیمت تمام‌شده داشته باشید. در شرکت‌های بازرگانی، ماژول انبار یا خرید داخلی این کار را ساده می‌کند. اگر واردات دارید، سیستم سفارشات خارجی لازم است.
راهکار برهان نوین
برای محاسبه بهای تمام‌شده کالای ساخته یا خریداری‌شده می‌توانید از ماژول‌های «قیمت تمام‌شده»، «انبار» یا «سفارشات خارجی» استفاده کنید. در غیر این صورت، ناچارید از اکسل کمک بگیرید.
۲. دوره وصول مطالبات
دوره وصول مطالبات نشان می‌دهد به‌طور متوسط چند روز طول می‌کشد تا فروش‌های نسیه شما به پول نقد تبدیل شود. هرچه این عدد بزرگ‌تر باشد، یعنی مشتریان دیرتر پرداخت می‌کنند و همین موضوع می‌تواند نقدینگی شرکت را تحت‌فشار قرار دهد و تأمین هزینه‌های جاری مثل حقوق، اجاره و خرید مواد اولیه را سخت کند.
به‌صورت ساده، دوره وصول مطالبات از فرمول زیر به‌دست می‌آید:
🔹(میانگین حساب‌های دریافتنی ÷ درآمد سالانه) × ۳۶۵ روز.
نتیجه این محاسبه، تعداد روزهایی است که پول فروش نسیه در مسیر وصول قرار دارد.
از نگاه «برهان نوین»، مدیریت درست این شاخص یعنی کنترل هوشمند اعتباردهی به مشتریان و پیگیری منظم مطالبات. شما می‌توانید برای هر مشتری سقف اعتبار مشخص کنید (از طریق ماژول فروش برهان نوین)، وضعیت وصول مطالبات را به‌صورت مستقل و دقیق در ماژول مدیریت حساب پیگیری کنید و در نهایت، دوره واقعی وصول هر مشتری را با شرایط ثبت‌شده در فاکتورهای فروش مقایسه کنید؛ این کار از طریق داشبوردهای فروش و گزارش‌های مدیریتی امکان‌پذیر است.
برای مثال، اگر دوره وصول مطالبات از ۳۰ روز به ۶۰ روز افزایش پیدا کند، به این معناست که پول فروش‌ها دیرتر به حساب شرکت برمی‌گردد و در نتیجه، ممکن است سازمان برای پرداخت حقوق کارکنان یا خرید مواد اولیه با کمبود نقدینگی روبه‌رو شود.
راهکار برهان نوین برای کنترل این وضعیت، استفاده از ماژول مدیریت حساب است. با کمک این ماژول می‌توانید دوره تسویه هر مشتری را به‌صورت دقیق مشاهده، تحلیل و با سیاست اعتباری مدنظر خود مقایسه کنید و در صورت لزوم، شرایط پرداخت یا سقف اعتبار را اصلاح کنید تا ریسک کمبود نقدینگی کاهش یابد.
۳. گردش موجودی کالا
شاخص گردش موجودی کالا یکی از معیارهای مهم برای سنجش کارایی مدیریت انبار است. این شاخص نشان می‌دهد موجودی کالا با چه سرعتی به فروش می‌رسد و جایگزین می‌شود. برای محاسبه آن، بهای تمام‌شده فروش بر میانگین موجودی کالا تقسیم می‌شود. هرچه گردش موجودی کمتر باشد، یعنی کالاها مدت‌زمان بیشتری در انبار باقی می‌مانند و سرمایه شرکت در آنها قفل می‌شود.
به همین دلیل، بررسی این شاخص برای حفظ سلامت نقدینگی ضروری است. پیشنهاد می‌شود مدیران هر فصل گزارش گردش موجودی را مرور کنند، از شاخص ITR در نرم‌افزار انبار برهان نوین بهره ببرند و کالاهای کندفروش را شناسایی کرده و برای کاهش آنها برنامه‌ریزی کنند. برای مثال، در زمان افزایش نرخ ارز معمولاً تمایل به انبار کردن کالاها بیشتر می‌شود، اما در بلندمدت همین کالاهای ذخیره‌شده می‌توانند جریان نقدی شرکت را با مشکل مواجه کنند.
۴. نسبت حقوق و دستمزد به درآمد
نسبت حقوق و دستمزد به درآمد نشان می‌دهد چه درصدی از درآمد شرکت صرف پرداخت حقوق و مزایا می‌شود. این عدد از این فرمول به‌دست می‌آید:
🔹(حقوق ÷ درآمد) × ۱۰۰.
اگر این نسبت زیاد باشد، یعنی هزینه نیروی انسانی نسبت به درآمد بالاست و می‌تواند به تراز مالی فشار وارد کند؛ مخصوصاً وقتی بهره‌وری به همان نسبت رشد نکرده باشد. در شرکت‌های خدماتی مثلاً اگر این نسبت به حدود ۵۰٪ برسد، باید بررسی شود آیا کارکنان به اندازه هزینه‌ای که دریافت می‌کنند، ارزش افزوده ایجاد می‌کنند یا نه.
در عمل، برهان نوین پیشنهاد می‌کند این نسبت را بین واحدهای مختلف مقایسه کنید، افزایش حقوق را به بهبود عملکرد گره بزنید و در صورت بالا بودن نسبت و پایین بودن ارزش افزوده، ساختار نیروی انسانی را بازبینی کنید. داشبورد مالی دلتاویژن که با سیستم حقوق و دستمزد برهان نوین هماهنگ است، این امکان را می‌دهد که این شاخص را به‌صورت شفاف و تحلیلی ببینید و بر اساس داده، برای جذب، افزایش حقوق یا بهینه‌سازی نیروها تصمیم بگیرید.
۵. جریان نقدی
جریان نقدی یکی از حیاتی‌ترین شاخص‌های مالی است؛ چون نشان می‌دهد پول واقعی داخل کسب‌وکار شما چه ورودی‌ها و چه خروجی‌هایی دارد. وقتی از جریان نقدی صحبت می‌کنیم، دو بخش اصلی را بررسی می‌کنیم: جریان نقدی خالص که همان ورودی‌های نقدی منهای خروجی‌های نقدی است، و پول نقد در دست که به موجودی نقد یا معادل نقدی شرکت اشاره دارد. ممکن است یک شرکت روی کاغذ سودآور باشد، اما اگر نقدینگی کافی نداشته باشد، در عمل نمی‌تواند حقوق بدهد، بدهی‌ها را تسویه کند یا حتی فعالیت روزمره‌اش را ادامه دهد.
برهان نوین پیشنهاد می‌کند وضعیت نقدینگی به‌صورت منظم و ترجیحاً هفتگی رصد شود، برای سه تا شش ماه آینده پیش‌بینی نقدی داشته باشید و زمان‌بندی هزینه‌های بزرگ را با ورودی‌های نقدی هماهنگ کنید. به‌خصوص در شرایط نوسان ارزی، صرفاً بالا بودن موجودی نقد به معنای وضعیت خوب نیست، چون ممکن است هزینه‌های ارزی آینده، ارزش واقعی این نقدینگی را کاهش دهند.
برای مدیریت بهتر این موضوع، در ماژول خزانه‌داری برهان نوین، گزارش‌هایی مثل «پیش‌بینی نقدینگی» و «منابع و مصارف» در اختیار شماست تا بتوانید تصویر شفاف‌تری از جریان نقدی شرکت داشته باشید و تصمیم‌هایتان را بر اساس عدد و تحلیل بگیرید، نه حدس و احساس.
نکات ویژه برای مدیران ایرانی
🔸تورم و نوسانات ارزی می‌توانند اعداد KPI را گمراه‌کننده کنند.
🔸همیشه شاخص‌ها را با داده‌های تعدیل‌شده نسبت به تورم مقایسه کنید.
🔸تنها به عدد نگاه نکنید، روند تغییرات را هم بررسی کنید.
🔸برای تصمیم‌گیری بهتر، داده‌ها را به نمودار و گراف تبدیل کنید.
گام‌های عملی برای شروع
🔸1. یکی از شاخص‌ها (مثلاً جریان نقدی) را انتخاب کنید.
🔸2. داده‌های سه‌ماهه اخیر را جمع‌آوری کنید.
🔸3. روند شاخص را تحلیل کرده و نقاط ضعف را شناسایی کنید.
🔸4. اقدام مناسب را طراحی کنید (مثل کاهش هزینه یا اصلاح قیمت).
🔸5. هر ماه عملکرد را دوباره بررسی کنید.
جمع‌بندی
داشتن شاخص‌های مالی تنها آغاز مسیر است؛ ارزش واقعی در تبدیل داده به تصمیم است.
مدیرانی که تصمیم‌های خود را بر اساس تحلیل داده می‌گیرند، کمتر درگیر بحران‌های مالی می‌شوند. برهان نوین برای مدیریت مؤثر این شاخص‌ها، استفاده از داشبوردهای دلتاویژن و نرم‌افزار دلتاهاب را پیشنهاد می‌کند تا تصمیم‌گیری مالی، سریع‌تر و دقیق‌تر انجام شود.
